12 Eylül 1980 tarihinde Türkiye'de gerçekleşen askeri müdahale, bilinen adıyla 1980 darbesi, ülkenin siyasi tarihinde kritik bir dönüm noktasıdır. Darbe, dönemin Genelkurmay Başkanı Kenan Evren ve dört kuvvet komutanı tarafından gerçekleştirildi.
Darbe öncesinde, Türkiye Cumhuriyeti'nin Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk ve Başbakan Süleyman Demirel idi. Ancak 12 Eylül darbesi ile bu isimlerin siyasi kariyeri askıya alındı ve Kenan Evren, darbenin lideri olarak yeni rejimin başına geçti.
Darbe, aşırı politik kutuplaşma, sokak çatışmaları ve ekonomik istikrarsızlık dönemi sonrasında gerçekleşti. 1970'ler boyunca Türkiye, siyasi ve sosyal çalkantılarla dolu bir dönemden geçiyordu. Hem sağ hem de sol ideolojik gruplar arasında şiddetli çatışmalar yaşanıyordu ve bu durum, ortalama bir günde 20'den fazla insanın hayatını kaybetmesine neden olan bir iç savaş durumuna doğru ilerliyordu.
Bu kaotik dönemin ardından Kenan Evren ve askeri liderler, ülkenin kontrolünü ele geçirdi ve askeri yönetim ilan etti. 12 Eylül darbesi sonrası Türkiye, darbenin gerçekleştiği 1980 yılından 1982 yılına kadar askeri bir yönetim altında yaşadı.
1982'de yeni bir anayasa kabul edildi ve Kenan Evren, halk oylaması ile 7. Cumhurbaşkanı olarak seçildi. Bu anayasa, Türkiye'nin mevcut anayasasıdır ve birçok önemli değişiklik getirmiştir. Bununla birlikte, bu anayasa aynı zamanda tartışmalara da neden olmuştur.
12 Eylül 1980 darbesi, Türkiye'nin siyasi, sosyal ve ekonomik yaşamında derin izler bırakmıştır. Darbe sonrasında binlerce insan tutuklandı, işkence gördü ve sürgün edildi. Özgürlükler ve demokratik haklar sınırlanmış, sendikalar ve siyasi partiler baskı altına alınmıştır.
1980 darbesinin etkileri, Türkiye'nin sosyal ve politik hayatında hâlâ hissedilmektedir. Bu etkiler, darbenin hukuki, politik ve toplumsal boyutlarına dair tartışmaları da beraberinde getirmiştir.
12 Eylül 1980 Darbesinin Özeti
12 Eylül 1980 darbesi, Türkiye'deki siyasi istikrarsızlık, toplumsal şiddet ve ekonomik krizin zirveye çıktığı bir dönemde gerçekleşti. Darbe, dönemin Genelkurmay Başkanı Kenan Evren ve dört kuvvet komutanı tarafından düzenlendi.
Askeri müdahale, 12 Eylül 1980 sabahı erken saatlerde, radyodan okunan bir bildiri ile halka duyuruldu. Bildiride, Türkiye Cumhuriyeti'nin askeri liderler tarafından ele geçirildiği ve hükümetin görevden alındığı belirtildi.
Aynı gün, parlamento feshedildi, anayasa askıya alındı ve tüm siyasi partiler kapatıldı. Binlerce kişi tutuklandı, birçok kişi işkence gördü ve birçok insan hayatını kaybetti.
Bu süre zarfında Kenan Evren, Türkiye'nin de facto lideri oldu ve 1982'deki yeni anayasa ile resmi olarak Cumhurbaşkanı seçildi. 1983 yılında da sivil yönetimine geçildi fakat bu süre zarfında pek çok bireyin politik hakları kısıtlandı, ve birçok siyasi liderin politika yapma hakkı elinden alındı.
12 Eylül 1980 darbesi, Türkiye'nin demokratik yapısını ciddi bir şekilde zedeledi ve ülkenin sosyal ve politik yaşamında derin izler bıraktı. Özellikle insan hakları ihlalleri, siyasi baskılar ve ifade özgürlüğünün kısıtlanması ile hatırlanmaktadır. Darbenin etkileri, Türkiye'nin politik ve sosyal yapısında hala hissedilmektedir. Bu, Türkiye'nin tarihindeki en kritik olaylardan biri olarak kabul edilir.
12 Eylül 1980 Darbesinin Nedenleri
12 Eylül 1980 askeri darbesi, Türkiye'nin modern tarihindeki üç askeri darbenin sonuncusuydu. 1980 darbesine birçok faktör yol açmıştır ve bunlar genellikle sosyal, politik ve ekonomik faktörler olarak sınıflandırılabilecek bir dizi karmaşık olay ve koşullardan kaynaklanmaktadır. Darbeye giden yolu belirleyen ana nedenler aşağıda sıralanmıştır:
- Siyasi İstikrarsızlık: 1970'ler boyunca Türkiye, büyük ölçüde siyasi istikrarsızlık dönemi yaşadı. Bu dönemde hükümetler genellikle kısa ömürlü oldu ve birçok koalisyon hükümeti hızlı bir şekilde düştü. Bu sürekli değişim, Türkiye'nin politik arenada tutarlı bir liderlik geliştirmesini engelledi.
- Toplumsal Şiddet: Siyasi istikrarsızlık dönemi aynı zamanda büyük ölçüde toplumsal şiddete de tanıklık etti. Sağ ve sol gruplar arasında sokak çatışmaları sık sık meydana gelirken, siyasi suikastlar ve bombalı saldırılar da artmıştı. Bu şiddet, hükümetin bu durumu kontrol altına almakta başarısız olması ile daha da kötüleşti.
- Ekonomik Kriz: 1970'lerde Türkiye, yüksek enflasyon oranlarına, işsizliğe ve dış borç yüküne maruz kalan ciddi bir ekonomik krizle karşı karşıyaydı. Ekonomik durgunluk, halk arasında genel hoşnutsuzluk yarattı ve hükümetin ekonomiyi düzeltme çabaları başarısız oldu.
- İdeolojik Kutuplaşma: Türkiye'deki politik çevreler arasında büyüyen ideolojik uçurumlar, toplumu kutuplaştırdı ve toplumsal huzursuzluğu artırdı. Bu kutuplaşma, sağ ve sol gruplar arasında şiddetin artmasına ve halkın darbeye destek vermesine neden oldu.
- Anayasa Krizi: 1970'lerin sonlarına doğru, Türkiye Anayasa Mahkemesi'nin bazı politik partileri kapatması, daha fazla siyasi kriz yarattı ve askeri müdahale olasılığını artırdı.
Bu faktörlerin tümü, 12 Eylül 1980 tarihinde Kenan Evren liderliğindeki askeri darbeye yol açtı. Askeri liderler, bu hareketi "anarşiye" ve "sosyal huzursuzluğa" bir son verme amacıyla yaptıklarını iddia ettiler. Ancak darbe, Türkiye'nin politik, sosyal ve ekonomik yaşamında derin etkiler yarattı ve binlerce insanın tutuklanması, işkence görmesi ve sürgün edilmesiyle sonuçlandı.
12 Eylül 1980 Darbesinin Sonuçları
12 Eylül 1980 darbesi, Türkiye'nin sosyal, politik ve ekonomik hayatında derin etkiler bırakan bir dönüm noktasıdır. Bu olayın sonuçları geniş çaplı ve uzun vadeli oldu. Aşağıda, darbenin bazı ana sonuçları belirtilmiştir:
- İnsan Hakları İhlalleri: Darbe, kitlesel insan hakları ihlalleriyle sonuçlandı. Binlerce kişi tutuklandı, işkence gördü ve birçok insan idam edildi. Dahası, birçok kişi sürgüne gönderildi ve sürgünler, darbenin ardından yıllarca süren bir etkiye sahip oldu.
- Siyasi Değişiklikler: Darbenin ardından Türkiye'de büyük ölçekli siyasi değişiklikler yaşandı. 1982'de yeni bir anayasa kabul edildi ve askeri liderler tarafından belirlenen sıkı düzenlemelerle yeni bir siyasi sistem oluşturuldu. Bu süreç, Türkiye'nin politik hayatını derinden etkileyerek, demokratikleşme sürecinin önünde büyük bir engel oluşturdu.
- Ekonomik Değişiklikler: Askeri yönetim altında Türkiye ekonomisi, daha özelleştirme ve liberalleşme eksenli bir yöne doğru değişti. Bu değişiklikler, Türkiye'nin ekonomik yapısını önemli ölçüde etkiledi ve uzun vadede ekonomiye ciddi etkileri oldu.
- Sosyal Etkiler: Darbe, Türkiye toplumunda da derin bir iz bıraktı. İnsanlar arasındaki güveni zedeledi ve toplumda genel bir korku iklimi yarattı. Özellikle genç nesiller üzerindeki etkisi büyük oldu. Darbenin sosyal etkileri, Türkiye'deki toplumsal huzursuzluğu daha da artırdı.
- Yargısal Etkiler: Darbe sonrası, Türkiye'de yargı bağımsızlığı ciddi anlamda sorgulandı. Birçok kişi, darbenin ardından adil bir yargılanma hakkından mahrum bırakıldı. Bu durum, Türkiye'nin hukuk sistemi üzerinde kalıcı bir leke bıraktı.
12 Eylül 1980 darbesinin sonuçları, Türkiye'nin modern tarihindeki en önemli dönüm noktalarından birini oluşturur. Darbenin etkileri, o dönemden bu yana geçen onlarca yıla rağmen hala hissedilmektedir. Bu nedenle, 12 Eylül 1980 darbesi ve sonuçları, Türkiye'nin siyasi ve sosyal tarihinde önemli bir rol oynamaktadır.
12 Eylül 1980 Darbesi Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk ve Başbakan Süleyman Demirel
12 Eylül 1980 askeri darbesi, Fahri Korutürk'ün Cumhurbaşkanlığı ve Süleyman Demirel'in Başbakanlığı döneminde gerçekleşti. Politik istikrarsızlık ve toplumsal çatışmaların yoğun olduğu bir dönemde, Korutürk'ün görev süresi dolmuş ve yerine yeni bir Cumhurbaşkanı seçilmesi gerekiyordu. Fakat siyasi partiler arasında bir uzlaşı sağlanamadı. Demirel'in Başbakanlık dönemi ise ekonomik zorluklar ve sağ-sol çatışmaları ile belirlendi. Darbenin ardından her iki lider de görevlerinden alındı ve darbe, Türkiye'nin politik, ekonomik ve sosyal hayatında önemli değişikliklere neden oldu.
Fahri Korutürk Kimdir?
Fahri Sabit Korutürk, Türkiye Cumhuriyeti'nin 6. Cumhurbaşkanıdır. 12 Mart 1973'te göreve başlayan Korutürk, 12 Eylül 1980 tarihine kadar bu görevi sürdürmüştür.
Fahri Korutürk, 3 Ağustos 1903 tarihinde İstanbul'da doğmuştur. Deniz Harp Okulu'nu bitirdikten sonra Türk Deniz Kuvvetleri'nde görev almış ve 1933'te albaylığa yükselmiştir. İkinci Dünya Savaşı sırasında, 1943'te TCG Oruç Reis gemisinin komutanı olarak görev yapmıştır. Savaş sonrası 1947'de Tümamiralliğe, 1949'da ise Oramiralliğe yükseltilmiştir.
1957'de NATO Askeri Komitesi Türk Temsilcisi olarak atanmış, 1960'da da Türk Deniz Kuvvetleri Komutanı olmuştur. 1960 darbesinin ardından 14 kişilik Milli Birlik Komitesi'nde yer almıştır. 1961 yılında emekliye ayrılmıştır.
1964 yılında Türkiye Cumhuriyeti'nin Moskova Büyükelçisi olarak atanmıştır. 1973'te ise Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Türkiye Cumhuriyeti'nin 6. Cumhurbaşkanı olarak seçilmiştir. Cumhurbaşkanı olarak görev yaptığı dönemde çeşitli yüksek yargı organları ve üniversiteler ile ilişkileri ve etkileşimleri hakkında tartışmalar yaşanmıştır.
Fahri Korutürk, 12 Eylül 1980 askeri darbesi sonrasında görevinden ayrılmış ve emekliye ayrılmıştır. 12 Eylül 1987 tarihinde İstanbul'da ölmüştür.
Fahri Korutürk, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde önemli bir yer tutan ve Türk Deniz Kuvvetleri'nde önemli mevkilerde bulunmuş bir isimdir. Cumhurbaşkanı olarak görev yaptığı dönemde Türkiye'nin içinde bulunduğu sosyo-politik durum ve buna bağlı olarak yürüttüğü politikalar nedeniyle tartışmalara konu olmuştur.
Süleyman Demirel Kimdir?
Süleyman Demirel, Türkiye'nin önemli politik figürlerinden biriydi. İki farklı dönemde Cumhurbaşkanı olarak görev yapmanın yanı sıra, toplamda yedi kez Başbakanlık yaparak Türkiye'nin modern tarihinde önemli bir rol oynadı.
Demirel, 1 Kasım 1924 tarihinde Isparta'nın Atabey ilçesinde doğdu. İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi'nden mezun oldu ve Devlet Su İşleri'nde (DSİ) çeşitli görevler üstlendi. 1962 yılında DSİ Genel Müdürlüğü'ne getirildi. Bu görevi sırasında gerçekleştirdiği başarılı projeler ve su politikaları ile tanındı.
27 Mayıs 1960 darbesinden sonra kurulan Adalet Partisi'nin (AP) genel başkanı oldu ve 1965 seçimlerini kazanarak Türkiye'nin 12. Başbakanı oldu. Demirel, 1971 yılında askeri muhtıra sonucunda istifa etmek zorunda kaldı. Ancak daha sonra, 1975, 1977 ve 1979 yıllarında üç kez daha Başbakanlık görevine getirildi.
Demirel, 1980 askeri darbesinden sonra politikadan uzaklaştırıldı ve siyasi hakları elinden alındı. Ancak 1987'de bu yasaklar kaldırıldı ve Demirel, politikaya geri döndü. 1991 yılında tekrar Başbakanlık görevine geldi ve 1993 yılında Cumhurbaşkanı Turgut Özal'ın ölümünün ardından Türkiye Cumhuriyeti'nin 9. Cumhurbaşkanı olarak göreve başladı. 2000 yılında görev süresi sona erdi.
Demirel, politik kariyeri boyunca Türkiye'nin en önemli politik figürlerinden biri oldu. Kendisi, Türkiye'nin sosyal, ekonomik ve politik alanlardaki pek çok önemli gelişmesinde etkin bir rol oynadı.
Süleyman Demirel, 17 Haziran 2015 tarihinde Ankara'da hayatını kaybetti ve memleketi Isparta'da defnedildi. Demirel'in ardından Türkiye Cumhuriyeti devleti ve Türk halkı tarafından önemli bir lider ve devlet adamı olarak anıldı.
12 Eylül 1980 Darbesi Genelkurmay Başkanı Kenan Evren Kimdir?
Kenan Evren (1917-2015), Türkiye'nin 7. Cumhurbaşkanı ve 1980 askeri darbesinin lideriydi. 1917'de Alaşehir, Manisa'da doğdu. 1938'de Kara Harp Okulu'ndan, 1949'da ise Harp Akademisi'nden mezun oldu. 1964'te Tuğgeneral, 1966'da Tümgeneral, 1969'da Korgeneral ve 1972'de Orgeneral rütbesi aldı.
Kenan Evren, 1978'de Türkiye Cumhuriyeti Genelkurmay Başkanı oldu. 1980'deki görev süresi boyunca, ülkedeki siyasi istikrarsızlık, ekonomik kriz ve toplumsal şiddet doruk noktasına ulaştı. 12 Eylül 1980'de, Kenan Evren liderliğindeki askeri güçler, ülkenin yönetimini ele geçirdi. Bu darbenin ardından Evren, Türkiye Cumhuriyeti'nin 7. Cumhurbaşkanı oldu.
Evren, 1982 Anayasası'na göre, görev süresi boyunca ve daha sonra dokunulmazlık hakkına sahipti. Ancak 2010 yılında yapılan bir referandumla bu hüküm değiştirildi ve Kenan Evren ile birlikte darbenin diğer liderleri yargılandı. 2014 yılında darbenin bir sonucu olarak işlenen suçlar nedeniyle ağırlaştırılmış müebbet hapse mahkum edildi.
Kenan Evren, 9 Mayıs 2015'te Ankara'da 97 yaşında hayatını kaybetti. 1980 askeri darbesi ve sonraki yıllarda Cumhurbaşkanı olarak görev yaptığı dönem, Türkiye'nin modern tarihinde önemli bir rol oynadı. Evren'in liderliğindeki darbe, ülkenin siyasi, sosyal ve ekonomik yaşamında kalıcı etkiler bıraktı.
