Massagetler eski çağlardan beri yaşayan bir topluluk olarak karşımızı çıkıyor. Tarihe meraklı vatandaşlar Massagetlerin Türk mü olduğu sorusunu sık sık soruyorlar. İşte Massagetler hakkında tüm bilinmesi gerekenler.
Massagetler Türk mü? Massagetler hangi ırktan?
Massagetler, MÖ 6. yüzyılda Orta Asya’nın güneyinde, Persler’in yanında yaşayan bir göçebe topluluktu. Sakalar’ın batıya doğru hareket etmesi ve bu bölgede bir devlet kurması, Eski Yunan tarihçisi Herodot’a göre Massagetlerin baskısından kaynaklanmaktadır.
Bazı kaynaklarda, Pers lideri Büyük Kiros’un Siriderya kıyısında öldüğü savaşın Sakalar’a karşı değil, Massagetler’e karşı yapıldığı belirtilmektedir.
Hazar Denizi ve Aral Gölü’nün doğusunda yaşadıkları düşünülmektedir. Masaget ismi, “balık yiyenler” anlamına gelmektedir. MÖ 530’da Pers Kralı Kiros’un seferi sırasında, daha çok bilinen Massaget Kraliçesi Tomris liderliğinde, Pers ordusunu yenerek Kiros’un ölümüne neden olmuşlardır.
Strabon, Kiros’un savaştığı Massagetlerin büyük bir göçebe topluluk veya konfederasyon olduğunu, bazılarının dağlarda, bazılarının ovalarda, bazılarının ise bataklık ve adalarda yaşadığını belirtmiştir. Massagetler, balıkçılık ve toplama üzerine kurulu ilkel bir toplumdu.
Pers Kralı Kirus’un MÖ 530/528’deki ölümünden, Bactria Grek Krallığının düşüşüne kadar (yaklaşık MÖ 130), Batı Türkistan’daki en güçlü yönetim Massaget konfederasyonuydu.
Massagetlerin kökenleri hakkında kesin bilgiler olmasa da, iki önemli teori öne sürülmüştür. Birincisi, Massagetlerin İran kökenli olduğunu iddia eder.
İran dillerini konuşan toplulukların çoğunlukta olduğu, ancak Turan unsurlarının da var olduğu bir konfederasyon olabileceği düşünülmektedir. Diğer bir görüş ise, Massagetlerin Ön Türk kökenli olduğunu ve Ön Türklerle bağlantıları olduğunu öne sürer.
Massagetlerin en büyük hükümdarı Tomris Hatun kimdir?
Tomris, bilinen diğer adlarıyla Τόμυρις (Yunanca) ve Tomyris (Latince), MÖ 6. yüzyılda yaşamış, Antik Doğu İran dillerini konuşan Massaget konfederasyonunun hükümdarıdır. O dönemde Pers ve Medya’da egemen olan Ahameniş İmparatorluğu ile büyük bir çatışmaya girmiştir.
Tomris, barışçıl bir lider olmasına rağmen savunmayı ön planda tutmuştur. Bu durumu zayıflık olarak algılayan Pers İmparatoru Büyük Kiros, Massaget topraklarına sürekli saldırılar düzenlemiştir.
Ancak Persler, Massaget topraklarına her girişlerinde yakılmış tarlalar dışında bir şey bulamamışlardır. Çünkü Massagetler, uygun bir savaş pozisyonu ve zamanı beklerken geri çekilmişler, bu olmadığı sürece savaşa girişmemişlerdir.
Massagetleri takip etmekten yorulan Büyük Kiros, İran’a geri dönmek zorunda kalmıştır. Bir süre sonra, eğer Tomris ona tabi olur ve onunla evlenmeyi kabul ederse, onunla uğraşmayacağına dair bir teklif yapmıştır. Ancak Tomris Hatun, bunun bir oyun olduğunu anlamış ve teklifi reddetmiştir.
Büyük Kiros, Massaget topraklarına tekrar giriş yapmak için büyük bir ordu oluşturdu, bu orduda savaş eğitimi almış yüzlerce köpek de bulunuyordu. Tomris, kaçmanın bir çözüm olmayacağını anladı ve Büyük Kiros’un ordusunu beklemek için uygun bir alan seçti.
İki ordu, aralarında birkaç kilometre mesafe olacak şekilde konuşlandı. Güneşin batmasıyla birlikte savaş başlamadı, ancak Büyük Kiros gece boyunca bir hile planladı. İki ordunun arasına bir çadır kurdu ve bu çadırda güzel kadınlar, yiyecekler ve şaraplar vardı.
Tomris’in oğlu Spargapises ve onunla birlikteki güçler, çadıra beklenmedik bir saldırı düzenledi ve içerideki birkaç Pers’i öldürdükten sonra eğlenceye daldılar. Ancak birkaç saat sonra, Pers güçleri bir baskın düzenleyerek çadırı bastı ve içerideki Massagetleri, Tomris’in oğlu da dahil olmak üzere öldürdüler.
Tomris, çok sevdiği oğlunun ölümüne çok üzüldü ve şöyle yemin etti: “Kanla beslenen Kiros! Sen oğlumu cesurca değil, şarapla öldürdün. Ancak güneşe yemin ederim ki seni kanla doyuracağım!”
M.Ö. 529’da Seyhun nehri yakınlarında iki ordu savaşa hazırlanır. İmparator Kiros, süvarilerini kanatlara, mızraklı piyadelerini ön saflara ve okçularını onların arkasına yerleştirir.
Kendisi ise, efsanevi Ölümsüzler adlı şahsi muhafızları ile birlikte merkezde konumlanır. Heredot’un “Yunan toprakları dışındaki en kanlı savaş” olarak nitelendirdiği bu çatışmada, Massagetler güçlü yayları ve kanca temrenli oklarıyla, ayrıca eyer ve üzengi kullanarak atlarıyla savaşı kazanmayı başarır.
Ok atma ve savaş arabası kullanma konusunda usta olan Massagetler, savaş köpeklerine rağmen Persleri yenilgiye uğratır. İmparator Kiros, birçok adamını kaybeder ve bir kısmı savaş alanından kaçar. Sadece Ölümsüzler ile kalan Kiros, Massagetler tarafından kuşatılır ve çember içine alınır.
Kiros, çemberi yarıp kaçmak için son bir hamle yaparken, atından düşer ve öldürülür. Ahameniş İmparatorluğu’nun ilk büyük hükümdarı Kiros, ele geçirmek istediği topraklarda önce ordusunu, sonra da hayatını kaybeder.
Tomris, bir gece önce oğlunun cesedinin başında ettiği yemini yerine getirir. Büyük Kiros’un kafasını kan dolu bir fıçıya atar ve “Hayatında kan içmeye doymamıştın, şimdi seni, kanla doyuruyorum!” diye haykırır.
Büyük kayıpların yaşandığı bu savaşın ardından, Massaget ülkesi bir süre daha Pers tehdidinden korunmuş olur.
