Depremler, yer kabuğundaki fay hatlarının kırılması sonucu oluşan ve yıkıcı etkiye sahip doğal afetlerdir. Yalnızca binalara zarar vermekle kalmayıp, birçok farklı doğal afete de yol açabilirler. Bu yazıda, depremler sonucunda oluşabilecek doğal afetleri inceleyeceğiz...
Deprem sonucu hangi doğal afetlere yol açar?
Deprem, yer kabuğunun kırıldığı ve hareket ettiği zaman meydana gelen bir doğal afettir. Deprem, başka doğal afetlere de neden olabilir. Bunlardan bazıları şunlardır:
Tsunami
Deprem, denizin altında veya yakınında gerçekleştiğinde, su seviyesinin artmasına ve dev dalgaların oluşmasına sebep olabilir. Bu dalgalar, sahil şeridine vardığında, insanların ve malların zarar görmesine neden olabilir. Mesela, 2004 yılında Hint Okyanusu’nda yaşanan 9.1 şiddetindeki deprem, 14 ülkede 230.000’i aşkın kişinin hayatını kaybetmesine yol açan bir tsunaminin oluşmasına sebep olmuştur.
Heyelan
Deprem, yamaçlarda toprağın kayarak veya yuvarlanarak hareket etmesine neden olabilir. Heyelan, yolları, evleri, köprüleri ve diğer yapıları yıkabilir veya üzerlerini kapatabilir. Ayrıca, heyelanlar, ırmakların akışını değiştirebilir veya barajlara zarar verebilir. Mesela, 2008 yılında Çin’in Sichuan bölgesinde yaşanan 7.9 şiddetindeki deprem, 20.000’den fazla heyelana neden olmuş ve 69.000’den fazla kişinin hayatını kaybetmesine neden olmuştur.
Yangın
Deprem, elektrik hatlarının, gaz borularının veya diğer yanıcı maddelerin zarar görerek veya koparak patlamasına neden olabilir. Bu da, çevredeki yapıları veya ormanları alev almasına sebep olabilir. Yangınlar, depremden sonra yardıma gelen ekiplerin işini de zorlaştırabilir. Mesela, 1923 yılında Japonya’nın Tokyo şehrinde yaşanan 7.9 şiddetindeki deprem, 44.000’den fazla kişinin hayatını kaybetmesine neden olan büyük bir yangının çıkmasına neden olmuştur.
Deprem sonucunda oluşabilecek doğal afetlerden korunmak için, deprem öncesinde, esnasında ve sonrasında yapılması gerekenleri bilmek önemlidir. Deprem olduğunda, güvenli bir yere saklanmak, başını korumak ve sarsıntı bitene kadar kalmak gerekir. Deprem bittikten sonra, yaralılara yardım etmek, gaz ve elektriği kapatmak, açık alana gitmek ve resmi kaynaklardan gelen bilgileri dinlemek gerekir. Depremden sonra oluşabilecek tsunami, heyelan veya yangın riskine karşı da tedbirli olmak ve gerektiğinde tahliye olmak gerekir.
Türkiye'de en çok görülen doğal afetleri
İnsanlar için fiziksel, ekonomik, sosyal ve çevresel kayıplar doğuran, normal yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen, etkilenen topluluğun yerel imkân ve kaynaklarını kullanarak baş edemeyeceği doğal, teknolojik veya insan kökenli olayların sonuçlarına afet denilmektedir.
Dünyada meydana gelen 31 tür doğal afetin 28’inin hava olaylarıyla ilgili olduğu belirtilmektedir. Doğal afetlerin türleri ve önem dereceleri ülkelere göre farklılık göstermektedir. Mesela, Akdeniz Bölgesi’nde doğal afetler arasında kuraklık, sel, orman yangını, heyelan, dolu, çığ ve don sayılabilir. Türkiye’de ise meteorolojik doğa olaylarından kaynaklanan en yaygın doğal afetler dolu, sel, taşkın, don, orman yangını, kuraklık, aşırı yağış, kuvvetli rüzgâr, yıldırım, çığ, kar ve fırtınadır.
Doğal afetlerin nedenleri ve sonuçları
Doğal afetler, çeşitli nedenlerle meydana gelen ve insanlara zarar veren olaylardır. Doğal afetlerin beş ana türü vardır: jeolojik, meteorolojik, klimatolojik, biyolojik ve dünya dışı. Doğal afetlerin bazı örnekleri ve sonuçları şöyledir:
Deprem
Yer kabuğundaki kırıklardan dolayı oluşan şiddetli titremelerdir. Ölüm ve yaralanmaya, yapıların yıkılmasına, ateşe, dev dalgaya, toprak kaymasına ve çamur seline yol açabilir.
Sel
Yağmur, karın erimesi, buzdağının kopması veya denizin kabarması gibi sebeplerle suyun normalden fazla yükselmesidir. Çiftlikleri, konutları, yolları, köprüleri ve altyapıyı yıkabilir. Enfeksiyon hastalıklarına, salgınlara ve kıtlığa neden olabilir.
Kuraklık
Uzun süren yağmursuzluk veya su kaynaklarının tükenmesidir. Bitkileri, hayvanları, tarımı ve insan sağlığını kötü etkiler. Yiyecek sıkıntısı, susuzluk, göç ve savaşa sebep olabilir.
Orman yangınları
Çok sıcak, kurak, yıldırımlı, volkanik veya insan kaynaklı nedenlerle ormanlarda başlayan ateşlerdir. Doğal yaşamı, biyolojik çeşitliliği, iklimi ve hava kalitesini kötüleştirir. Erozyon, sel ve toprak kaymasına davetiye çıkarır.
Meteoroid, asteroid çarpması
Uzaydan gelen taşların dünya atmosferine veya yüzeyine vurmasıdır. Büyük boyutlu olanlar, küresel iklim değişikliği, toz bulutu, ateş fırtınası, dev dalga, deprem, volkanik patlama ve kitlesel ölüme yol açabilir. Doğal afetlerden korunmak için, afetlere karşı hazır olmak, erken uyarı sistemlerinden faydalanmak, afet eğitimi almak, afet planları oluşturmak, afetlere karşı dayanıklı yapılar kurmak, doğal kaynakları korumak ve afet sonrası işbirliği yapmak gibi önlemler alınabilir.
